Książka stanowi zwieńczenie wieloletnich badań autora prowadzonych na obszarze diecezji tarnowskiej, obejmujących zarówno badania archiwalne i biblioteczne, jak i prace terenowe. Omówiono w niej nie tylko zagadnienia związane z ochroną zabytków sakralnych diecezji u schyłku XIX i na początku XX wieku, ale także pokazano szerokie tło historyczne, społeczne i ekonomiczne omawianego terenu oraz działalność najwybitniejszych jednostek Kościoła tarnowskiego tego czasu, poczynając od postaci dwóch rządzących wówczas diecezją hierarchów: Ignacego Łobosa i Leona Wałęgi.
W świetle przeprowadzonych badań diecezja tarnowska jawi się jako pierwsza jednostka administracyjna Kościoła na ziemiach polskich, która zdobyła się na powołanie – w 1908 roku – diecezjalnego konserwatora zabytków. Nominowanie na to stanowisko ks. Franciszka Leśniaka było ostatnim akordem mozolnego, ale prowadzonego konsekwentnie przez obu wymienionych biskupów, procesu budowy spójnego systemu ochrony zabytków sakralnych diecezji. Składało się nań wiele różnorodnych elementów, w tym m.in.: nowatorski system nauczania o dziedzictwie kulturowym Kościoła adresowany do diecezjalnego kleru (wprowadzony już w latach 80. XIX wieku), pierwsze na ziemiach Polski muzeum diecezjalne (założone w 1888 roku), zakrojone na szeroką skalę, pionierskie prace inwentaryzacyjne przy zabytkach w południowej części diecezji (prowadzone przez krakowskiego konserwatora Stanisława Tomkowicza), zbiorowy wysiłek lokalnego duchowieństwa ukierunkowany na kompleksową restaurację katedry tarnowskiej (realizowanej wedle projektu prof. Juliana Zachariewicza, rektora Politechniki Lwowskiej), wsparcie udzielane licznym zabytkowym świątyniom z terenu Polski wymagającym konserwacji (z katedrą wawelską na czele) czy fundowanie nowych lub fachowe naprawianie starych szat i paramentów liturgicznych dla ubogich parafii diecezji (zainicjowane i konsekwentnie moderowane przez Arcybractwo Adoracji Najświętszego Sakramentu). Ogromną rolę w tym procesie odegrali szczególnie: bp Ignacy Łobos (pierwszy hierarcha Kościoła rzymskokatolickiego w Galicji, który przez władze państwowe w Wiedniu został oficjalnie mianowany konserwatorem zabytków), książęca rodzina Sanguszków (związana od pokoleń z Tarnowem, mająca swą siedzibę w podtarnowskich Gumniskach) oraz szczególnie wrażliwi na piękno duchowni: ks. Józef Bąba (założyciel i wieloletni dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie) oraz ks. Franciszek Leśniak (wykładowca historii sztuki w miejscowym seminarium i pierwszy diecezjalny konserwator zabytków).
Książka, oceniona niezwykle przychylnie przez recenzentów wydawniczych, stanowi istotny przyczynek do historii konserwatorstwa polskiego, będąc zarazem pierwszym w historiografii polskiej tak obszernym opracowaniem dedykowanym narodzinom kościelnego systemu ochrony zabytków w Polsce. Wydana przez Księgarnię Akademicką, jest już dostępna w wolnej sprzedaży.
