Aktywizm i jego moralne i kulturowe podstawy: alternatywne obywatelstwo i rola kobiet w Kurdystanie i diasporze (ALCITfem) to interdyscyplinarny projekt badawczy obejmujący studia literackie, antropologiczne, genderowe i społeczne. Z punktu widzenia metod i zaplecza teoretycznego łączy on humanistykę i badania społeczne poprzez współpracę następujących instytutów: Pracowni Studiów Kurdyjskich Instytutu Orientalistyki Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (PSK IO UJ, Kraków), Centrum Studiów Genderowych Uniwersytetu Oslo (STK, Senter for Tverrfaglig Kjonnsforskning), Centrum Zaawansowanych Studiów Ludnościowych i Religijnych (CASPAR) na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie (UEK), Fafo, Instytutu Badań Pracy i Społecznych (Oslo) i Muzeum Azji i Pacyfiku (Warszawa). Celem projektu jest zbadanie, jak Kurdowie, będący narodem nie posiadającym własnych struktur i instytucji państwowych, działają poza takimi strukturami, samodzielnie budując społeczne i kulturalne instytucje w krajach, których są obywatelami.

W ciągu ostatnich pięciu lat, w regionie Kurdystanu, położonym w sercu Bliskiego Wschodu i podzielonym między cztery państwa narodowe (Iran, Irak, Syrię i Turcję) dokonały się głębokie przemiany. Niektóre z nich przyniosły nadzieję i były inspirujące dla Kurdów, podczas gdy inne doprowadziły do naruszeń praw jednostkowych i zbiorowych. Mimo, że te poważne transformacje doprowadziły w wielu przypadkach do relokacji całych społeczności niszcząc wiele instytucji, to, jednocześnie, zarówno w kurdyjskiej ojczyźnie jak i w diasporze, na scenie pojawiło się wielu nowych działaczy i wiele organizacji.

Zarówno w skali międzynarodowej jak i lokalnie Kurdowie są bardziej znani ze swojej walki partyzanckiej i starć siłowych aniżeli z pokojowego aktywizmu. Skupienie uwagi na przemocy, zarówno w przestrzeni studiów akademickich jak i przekazów medialnych doprowadziło do relatywnej niewidzialności kurdyjskiego aktywizmu kulturowego i społecznego, mimo, że to właśnie taka forma aktywizmu odpowiada za istotne przemiany wewnątrz kurdyjskiej społeczności. Mimo ograniczeń spowodowanych przez opresję państwową, lokalne centra kulturowe, organizacje kobiece ale również indywidualni działacze, tacy jak artyści, pisarze i intelektualiści przyczynili się do kształtowania nowych narracji i wyobraźni moralnych. Ponieważ zarówno głosowi, jak i działalności kobiet poświęcano zazwyczaj mniej uwagi, celem ALCITfem jest skupienie się na roli kobiet, a także na ideach i narracjach moralnych dotyczących społecznej pozycji kobiet i mężczyzn.

W naszym projekcie używamy pojęcia alternatywne obywatelstwo, w celu podkreślenia, że Kurdowie na wiele różnych sposobów rozwinęli alternatywne strategie działania (zarówno polityczne jak i poza polityczne) pozostające poza sferą instytucji i struktur istniejących państw. Ich celem jest zainicjowanie społecznej i kulturowej przemiany we własnej społeczności, a także wywarcie wpływu na pozycję Kurdów w państwach narodowych, których część stanowią. ALCITfem łączy feministyczne podejście teoretyczne dotyczące obywatelstwa przeżywanego (lived citizenship) z teoriami środków codziennego oporu (everyday resistance) i mikropolityki (micro-politics).

Projekt skupia się na kształtowaniu przez kobiety-aktywistki przestrzeni i wyobraźni mających na celu transformację ich społeczności przy jednoczesnym oddziaływaniu na pozycję kurdyjskiej społeczności w danym państwie. Działalność ta może opierać się na zwykłych codziennych praktykach, ale także na przemyślanych inicjatywach adresowanych do konkretnych podmiotów i struktur. ALCITfem analizuje kurdyjskie alternatywne obywatelstwo poprzez skupienie uwagi na dwóch wzajemnie zależnych przestrzeniach aktywizmie inicjowanym przez kobiety i jego moralnych i kulturowych podstawach.

Te zagadnienia badawcze będą realizowane w odniesieniu do czterech następujących obszarów tematycznych:
1) Obraz kobiety w kurdyjskiej literaturze i filmie.
2) Dyskretny aktywizm kurdyjskich kobiet.
3) Kreowanie ról genderowych w kurdyjskich rodzinach.
4) Ekofeminizm.

W ten sposób projekt łączy w sobie zainteresowanie dla widzialnych i niewidzialnych praktyk przy jednoczesnej uwadze skierowanej na sposób osadzenia aktywizmu w tradycjach kulturowych i moralnych. Realizowany w czterech wysokiej klasy instytucjach badawczych w Polsce i w Norwegii, projekt w wyjątkowy sposób łączy interdyscyplinarny charakter zespołu, który będzie współpracował przy przeprowadzaniu wywiadów, a także dzielił się zebranymi materiałami i przygotowywał wspólne publikacje. W ramach ALCITfem zamierzamy przeprowadzić badania w głównych centrach kurdyjskiego aktywizmu zarówno w Kurdystanie jak i w diasporze posługując się lokalnymi językami znanymi członkom zespołu. Ponadto, zamierzamy zatrudnić także trzy osoby znające język kurdyjski w ramach stanowisk postdoc, oraz zaoferować jedno stypendium magisterskie i jedno doktorskie wspierając tym samym doświadczenie badawcze młodych naukowców i ich umiejętność pracy w zespole. Oprócz publikacji naukowych przewidujemy także popularyzatorski wymiar projektu poprzez realizację dwóch wystaw fotograficznych we współpracy z Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.

Zakres tematyczny projektu dotyczy przestrzeni zagospodarowanej zgodnie z potrzebami najmłodszych członków społeczeństwa traktowanej jako element budowania przewagi konkurencyjnej i rozwiązywania problemów społecznych. Jest to szczególnie ważne w przypadku miast, które zmagają się z problemem depopulacji, związanym z procesami „kurczenia się miast”. W związku z tym zakres terytorialny planowanych badań będzie obejmował dwa ośrodki miejskie w Polsce i Niemczech, wybrane według kryterium deficytu demograficznego: Chrzanów i Altenburg. Wyniki przeprowadzonych badań będą przedmiotem publikacji naukowych oraz podręcznika zasad kształtowania przyjaznej przestrzeni oraz dobrych praktyk. Podjęcie problematyki przestrzeni przyjaznej dzieciom, ze szczególnym uwzględnieniem miast kurczących się, posiada wiele uzasadnień. Jest to zagadnienie ważne w aspekcie naukowym oraz społeczno-gospodarczym.

Opracowania odnoszące się do procesów depopulacji dotyczą głównie funkcjonowania jednostek w zakresie ekonomicznym. Widoczny jest natomiast brak opracowań na temat czynników, metod i barier społecznych i przestrzennych, wpływających na zahamowanie tych procesów. Brakuje ponadto głębszych badań opinii lokalnych władz i mieszkańców na temat tego zjawiska oraz roli poszczególnych uwarunkowań w jego rozwoju. Projektowane badania mogą więc dostarczyć przedstawicielom administracji publicznej niezbędnej wiedzy na temat kierunków i sposobu działania w sferze społeczno– przestrzennej jako jedynym z elementów procesu hamowania ubytku ludności.

Ważnym skutkiem badań powinno być także dostarczenie informacji dotyczących kształtowania polityki w sferze badań naukowych w kierunku zwiększenia ich użyteczności praktycznej i szerszego umożliwienia transferu wyników badań naukowych do tego sektora publicznego. Efektem projektu będzie także opracowanie form i metod partycypacji społecznej w procesie poprawy jakości przestrzenno-funkcjonalnej miejsc publicznych. Badania te będą prowadzone przy pomocy metod socjologicznych (ankieta, wywiad bezpośredni) oraz studiów przypadku.

Członkowie zespołu: dr Dobrosława Wiktor-Mach, dr Joseph Bush